Geologie Ontsluierd

Boeiende verhalen over aarde, aardkorst, vulkanen en stenen.

In het Hunebedcentrum in Borger gaat op woensdagavond 8 januari de wintercursus voor liefhebbers en geïnteresseerden van stenen en geologie van start. Op negen achtereenvolgende avonden komen onderwerpen aan de orde die met onze aarde, klimaat en stenen te maken hebben.

Voor de pauze

In de Scandinavische landen komen we eigenlijk alles tegen dat elders ook het aangezicht van de aarde bepaalt. Alleen, alles daar is erg oud, miljarden jaren soms. We gaan het hebben over imposante hooggebergten en wat er van over bleef, zeebekkens, vulkanische gebeurtenissen met hun bijzondere gesteenten en het klimaat en ijstijden. Bijzonder is de wonderlijke levensgeschiedenis van zandkorrels. 

Nieuw is het verhaal over de laatste episode van de laatste ijstijd, iets dat te maken heeft met voorwerpen uit de ruimte. Over ijstijd gesproken: winters hebben we de laatste jaren niet meer. Dat was honderden jaar geleden wel anders. Aan deze kleine ijstijd en ons grillige klimaat gaan we het ook een avond wijden.

Voorkennis is niet nodig, alleen belangstelling.

De verhalen op de avonden worden zoveel mogelijk gekoppeld aan zwerfstenen die we in Drenthe kunnen vinden.

Na de pauze

gaan we onze bezig houden met stenen en hoe je daar wat grip op krijgt. Voor de komende cursusavonden is een geheel nieuw sortiment cursusstenen samensgesteld. Gezamenlijk – in tafelgroepen – kijken wat al die kleuren, vormen en structuren in stenen vertellen. Na afloop van de cursus is een zwerfkei of een hunebedsteen nooit meer hetzelfde.

De cursus wordt afgesloten met een geologie/zoekexcursie. Deze wordt medio april gehouden.

Dit zijn de onderwerpen die aan de orde komen

1) Bergen, vulkanen en waterbekkens. De bron van onze zwerfstenen

Dit gaat over het ontstaan en de herkomst van onze zwerfstenen, zoals die ontstaan zijn bij achtereenvolgende hooggebergtevormingen, bij heftige vulkanische uitbarstingen en als sediment in grote zeebekkens in Zweden en Finland.

2) De wonderlijke levensloop van zandkorrels

Zandkorrels ontstaan door verwering van gesteenten, graniet en gneis voorop. Ook bestaande zandsteenlagen kunnen weer tot los zand verweren. Op de bodem van de Botnische Golf heb je zandstenen van 1500 miljoen jaar oud. Deze bestaan uit bestanddelen van nog veel oudere granietbergen. Sommige zandkorrels zijn al miljarden jaren oud, terwijl andere pas gisteren zijn ontstaan. We schetsen op deze avond de boeiende, afwisselende levensloop van zandkorrels.

3) Vulkanisme is van alle tijden. Over oude en jonge basaltstenen

Vulkanen spreken tot de verbeelding, hun uitbarstingen vaak nog meer. Basalt is het meest bekende vulkanische gesteente. Iedere minuut van iedere dag ontstaat het op Hawaï in enorme hoeveelheden en dat al sinds 1983. Basalt is van alle tijden. Zwerfstenen van basalt zijn in Noord-Nederland goed bekend. Minder bekend zijn oude van bijna 2 miljard jaren geleden. Ook die zijn als zwerfsteen niet zo zeldzaam. Hoe zijn ze ontstaan, waarom zien ze er zo anders uit en hoe komt dit?

4) Scheuren in de aardkorst en zeldzame zwerfstenen

Na de vorming in het Carboon van hooggebergten in Duitsland, België en Frankrijk, zoals Zwarte Woud, Fichtelgebergte, de Harz, de Ardennen en Vogezen, ontstond in Zuid-Noorwegen door spanningen een reeks enorme scheuren in de aardkorst. Langs een breuksysteem zakten repen aardkorst duizenden meters naar onderen weg. Het gevolg was hevig vulkanisme, waarbij een hele reeks zeer zeldzame gesteenten ontstonden. Deze bijzonder zeldzame steensoorten zijn als zwerfsteen te vinden.

5) Oplichtende zwerfstenen en vulkaanstenen met ruiten

Misschien wel het meest geëxporteerde gesteente op aarde is Larvikiet. Wij kennen het grijze oplichtende gesteente in gepolijste vorm van aanrechten, winkelpuien, grafmonumenten en sinds kort ook van sieraden. Larvikiet is een bijzonder gesteente met fraai iriserend, oplichtende mineralen. Welke varianten heb je hier als zwerfsteen, hoe ontstonden deze, hoe herken je ze wat veroorzaakt het fraaie oplichten. Hierbij passeren ook een aantal voorbeelden van de mooiste zwerfsteensoort van ons land?

6) Een ijstijd in het klein? Dino’s en nog meer dieren hadden er ooit mee te maken, maar het kan ook nog anders.

Het klimaat op het einde van de laatste ijstijd verliep als een jojo. Koud, dan weer warm en op het eind weer ongemeen koud. Tot dusver was dit een raadsel. In Amerika en in Europa vinden we in de bodem sporen die op geweld lijken te wijzen. Onlangs is op Groenland de oorzaak gevonden: de inslag van een reuzenmeteoriet met ruim 1000 jaar ijstijdkou als gevolg. Meteorieten en ijstijdkoude?

7) Bar koud, maar nog net geen ijstijd

Iedereen kent het verschijnsel ijstijd. De laatste 2,5 miljoen jaar hebben we er minstens 23 gehad. Ruim 11.000 jaar geleden, kwam een eind aan de laatste. Toch kennen we ook een ‘kleine ijstijd’. Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Was het echt wel een ijstijd?

8) Gewone zwerfsteensoorten, maar hoe gewoon is gewoon?

 Gabbro en dioriet zijn veelvoorkomende zwerfsteensoorten. Ze lijken ook wel iets op elkaar, maar verschillen nog meer. Wat zijn het voor gesteenten, hoe en waar ontstonden ze en wat is diabaas ook alweer en wat is het verband met basalt?

9) Zwerfkeien en de strijd tegen het water.

Drenthe heeft ongewild een enorme bijdrage geleverd aan de instandhouding van Noord-Holland. Zonder dijken zou daar nauwelijks land zijn en helemaal niet zoals we het gebied nu kennen. In de 18e eeuw werden de Hollandse dijken letterlijk opgevreten. Wat te doen? Oost- en Midden-Drenthe boden uitkomst.

10) Excursie zwerfstenen zoeken. Medio april 2020.

Hierover krijgen de deelnemers nader bericht

Waar moet u zijn?

Locatie: Hunebedcentrum Borger, Kenniscentrum

Aanvang 20.00 uur. De Granietzaal is open vanaf 19.00 uur. De avonden duren tot ca. 22.00 uur

Stenendeterminatie

Heeft u zelf stenen en u wilt er iets meer over weten? Neem ze gerust mee. Iedere cursusavond is er gelegenheid om uw eigen stenen te laten zien en op naam te laten brengen.

Deelname

Kosten: 75 euro, inclusief excursie

U kunt zich opgeven bij het Hunebedcentrum in Borger:

hwolters@hunebedcentrum.nl

h.huisman3@gmail.com

of telefonisch 0599 236 374